Hoe factcheck je informatie? En het belang ervan.

Doordat we in een digitaal tijdperk leven en dat niet lijkt te veranderen in de nabije toekomst, is het controleren van de betrouwbaarheid van informatie een essentiële vaardigheid. In dit artikel ga ik aan de hand van drie veelgebruikte/groeiende bronnen, namelijk nieuwsartikelen, sociale media en generatieve taalmodellen; onderzoeken waarom het verifiëren van informatie belangrijk is. Hierbij bied ik enkele strategieën en tips om de betrouwbaarheid van deze bronnen te beoordelen.

Waarom is het controleren van de betrouwbaarheid belangrijk?

Naast alle voordelen die digitalisering met zich meebrengt, heeft het ook duidelijke nadelen. Een van de belangrijkste is het probleem van desinformatie, nepnieuws en misleidende informatie. Hierdoor is het controleren van de betrouwbaarheid van informatie van cruciaal belang. Onjuiste of misleidende informatie kan schadelijke gevolgen hebben, zoals het beïnvloeden van besluitvorming, het verspreiden van vooroordelen en het creëren van verdeeldheid in de samenleving. Het is daarom belangrijk om te begrijpen hoe we informatie kunnen verifiëren om beter geïnformeerde beslissingen te nemen.

Hoe controleer je de betrouwbaarheid van nieuwsartikelen en sociale media inhoud?

Hoe begrijp je de context?

De eerste stap bij het controleren van de betrouwbaarheid van nieuwsartikelen en inhoud van sociale media posts is het begrijpen van de volledige context. Soms kan een bericht uit zijn verband worden gehaald en kunnen er verkeerde conclusies getrokken worden.

Het begrijpen van de context kan je doen door te zoeken in meerdere betrouwbare bronnen naar het onderwerp. Hierdoor krijg je verschillende perspectieven van het onderwerp te zien. Dit is belangrijk om een onderwerp in zijn volledigheid te begrijpen. Een veelgebruikt startpunt is Wikipedia, omdat informatie hier laagdrempelig gepresenteerd wordt. De informatie op Wikipedia is door veel mensen gecheckt en er wordt vaak verwezen naar wetenschappelijke bronnen, maar er sluipen op deze website meer foutjes doorheen dan in de wetenschappelijke artikelen zelf. Als je zekerder wil zijn van de betrouwbaarheid van de informatie bekijk de wetenschappelijke artikelen zelf. Voor meer wetenschappelijke artikelen kun je Google Scholar raadplegen.

Controleer de bron

Een volgende stap is het controleren van de bron. Bekijk de organisatie en/of auteur van de inhoud. Een korte zoektocht met een zoekmachine kan al veel zeggen. Bekende en gevestigde nieuwsorganisaties hebben meestal strikte redactionele normen en fact-checkingprocessen. Bekijk ook het profiel van de auteur van de inhoud. Kijk bijvoorbeeld naar hun werkverleden en opleiding, als dit bekend is. Ga ook de achtergrond na van de auteurs en experts die in het artikel worden geciteerd. Zijn ze gekwalificeerd en hebben ze expertise op het betreffende gebied?

Bij sommige onderwerpen is dit belangrijker dan bij andere. Een onderwerp dat erg subjectief is zoals iets mooi of lelijk vinden (bijv.: een huis, kledingstijl of oud document) is feitelijk voor die persoon. Daar heeft iedereen een eigen waarheid over, omdat het om een mening gaat. Echter hoe meer een onderwerp de objectieve kant opgaat, hoe belangrijker de kennis en expertise van de auteur is die over het onderwerp schrijft.

Wetenschappelijke onderwerpen zoals natuurkunde, kunstmatige intelligentie en biologie zijn goede voorbeelden van zulke onderwerpen. Hierbij is het essentieel voor de betrouwbaarheid dat de auteur van het artikel een opleiding heeft gedaan die te maken heeft met het onderwerp en/of meerdere jaren ervaring met het onderwerp heeft. Meer onderwerpen waar dit voor geldt zijn technische onderwerpen zoals ICT, elektriciteit en machinebouw.

Ga de feiten na

De laatste stap bij het factchecken van nieuwsartikelen en sociale media inhoud is de feiten die worden genoemd in het nieuwsartikel of de social media post controleren. Dit kan je doen door de feiten te checken bij meerdere betrouwbare bronnen. Als dezelfde informatie door verschillende betrouwbare bronnen wordt gerapporteerd, is de kans groter dat het waarheidsgetrouw is.

Het controleren van diepe generatieve taalmodellen
Een diep generatief taalmodel is software die grote hoeveelheden data (trainingsdata) gebruikt om tekst te genereren als reactie op een prompt (een input van tekst, bijvoorbeeld een vraag). Een dergelijk model is sterk gegroeid in gebruik afgelopen tijd, namelijk ChatGPT. Dit wordt veel gebruikt door personen privé, maar ook voor werk. Daarom is het belangrijk om te weten hoe je om moet gaan met de informatie die deze modellen genereren.

Het factchecken ligt bij generatieve taalmodellen net wat anders dan bij nieuwsartikelen en informatie op sociale media. Het verifiëren van de informatie met meerdere andere betrouwbare bronnen is hetzelfde, maar het checken van de bron is een stuk lastiger en meestal praktisch niet mogelijk, omdat de hoeveelheid data waar deze modellen op getraind zijn enorm is en niet terug te halen valt. Het is dan ook het beste om deze modellen te gebruiken als inspiratie voor wat je wil bereiken, bijvoorbeeld als zoekhulp of om even mee te sparren. Het kan erg handig zijn om met behulp van een chatbot zoals ChatGPT een beeld te krijgen van een onderwerp vanuit meerdere perspectieven.

Het verifiëren van de informatie die generatieve taalmodellen opleveren blijft hard nodig, want ze kunnen vooroordelen en vertekeningen in de trainingsdata weerspiegelen. Het is mogelijk dat ze verzonnen, onvolledige of onnauwkeurige informatie produceren.

Het controleren van de betrouwbaarheid van informatie is van vitaal belang in het huidige digitale tijdperk. Door kritisch te kijken naar nieuwsartikelen, sociale media-inhoud en generatieve taalmodellen, kunnen we beter geïnformeerde beslissingen nemen en de verspreiding van misleidende informatie tegengaan. Het ontwikkelen van vaardigheden voor het controleren van informatie is een verantwoordelijkheid die we allemaal delen in een wereld waarin informatieovervloed de norm is geworden.